Amersfoort Wagenwerkplaats-Oost

Op de voormalige onderhoudswerkplaats voor goederenwagons van de NS in Amersfoort heeft IMOSS in samenwerking met NS Vastgoed, Next Venue en de gemeente Amersfoort het stedenbouwkundig ontwerp gemaakt voor een eigentijdse hoogstedelijke woonwijk met een karakter gebaseerd op de sporen van het verleden. De locatie ligt op steenworp afstand van het station en omvat ca. 600 woningen, 22.500 m2 kantoorruimte, een congresfunctie en voorzieningen. De ontwikkeling is onderdeel van de grotere ontwikkeling ‘Langs Eem en Spoor'. Op 9 juli 2024 heeft de gemeenteraad het stedenbouwkundig plan en de bijbehorende hoogbouweffectrapportage en inrichtingscatalogus vastgesteld, waardoor gestart kan worden met het omgevingsplan.

Een nieuwe levendige stadswijk 

De Entree 
We staan op een zonnig Mondriaanplein, op comfortabele afstand van het station. Hier opent het zicht naar de Wagenwerkplaats. Als we het spoor volgen zien we achtereenvolgens een afwisseling van groene plekken en levendige plinten waar wordt gewoond en gewerkt. Een serie van verschillende torens begeleidt de route. Daar kijken mensen vanaf hun balkon uit over het spooremplacement en de Utrechtse Heuvelrug. De openbare ruimte ademt het spoorse verleden. Oud en nieuw grijpen in elkaar.  

De Loper 
De brede loper ligt als een centrale wandelroute dwars door het gebied. Deze leidt ons verder de buurt in richting de Rijtuigenloods, de Grote Loods en de rest van de Wagenwerkplaats. Een pleintje opent zich terwijl tegelijkertijd de Rijtuigenloods verderop al zichtbaar is geworden. Het pleintje is een aangename ruimte in de grotere structuur van langere (spoor)lijnen. Het programma van het congres en de voorzieniningen draagt bij aan de reuring. Af en toe is er een doorkijk naar een tuin op het tweede maaiveld: de echte rustplekken in het gebied.  

De groene scheg 
Auto’s zijn er eigenlijk niet, deze staan geparkeerd in de HUB. In de groene scheg wordt gespeeld, gezeten en gewandeld. In de lagere delen van de groene ruimte staat nog een laagje water van de fikse regenbui van vanochtend, maar nu de zon schijnt wordt het alweer tijd om de schaduw van de bomen op te zoeken. De relicten van het spoorse verleden staan prominent in de ruimte, zoals de rolbaan en de spoorrails. Dit geeft de groene ruimte haar sfeer en maakt het verleden tastbaar. De grote open ruimte geeft een doorzicht naar de rijdende treinen op het spoor, met de Utrechtse heuvelrug als decor. Aan de rand zit een horecavoorziening aan de scheg. Altijd fijn voor een kopje koffie! 

Stedenbouwkundige structuur 

De stedenbouwkundige structuur is geënt op de richting van het voormalig spooremplacement en de langgerekte bouwblokken liggen hier als goederenwagons op. De bouwvelden vormen hiermee een aanvulling op de aanwezige (monumentale) loodsen en het cultuurhistorisch ensemble. De kenmerkende lengterichting wordt benadrukt door de groene loper: een voetgangersroute die het station verbindt met de Bokkeduinen, aangezet met bomen en groen. Langs de loper liggen dwarsstegen en aan een aantal pleinen liggen voorzieningen die zorgen voor reuring en levendigheid in het gebied. Haaks op de oost-west structuur liggen een aantal groengebieden – ‘scheggen’ – die de visuele verbinding vormen met het werkende spoor en de Utrechtse heuvelrug.  

Karakter en cultuurhistorie 

Het karakter van de Wagenwerkplaats wordt versterkt door de unieke cultuurhistorische elementen. De monumentale gebouwen, zoals de Rijtuigenloods, krijgen een prominente plek in de nieuwe wijk en zorgen voor een bijzondere sfeer waar oud en nieuw in harmonie samenkomen. De architectuur aan de spoorzijde geeft de wijk een herkenbaar gezicht voor treinreizigers, terwijl de bebouwing in schaal en maat meebeweegt met de omliggende wijken, zoals het Soesterkwartier. 

Bebouwing 

De hoogstedelijke bebouwing is gedifferentieerd om goede overgangen naar bestaand gebied te maken en tegelijkertijd te voorzien in voldoende programma en een stedelijk gezicht richting het spoor. . De bouwmassa,  korrelgrootte en hoogte loopt op richting het spoor: zo vormt het plan een overgang van het kleinschalige Soesterkwartier naar de maat en schaal van het spoor. De hoogteaccenten liggen strategisch gepositioneerd langs de scheggen en het spoor waarmee ze onderdeel van het spoorpanorama worden met minimale hinder voor omwonenden. De westelijke toren vormt bovendien een markant punt langs de loper: deze maakt een bajonetbeweging in het plan en wordt daarbij door het accent ondersteund.  

De invulling van bebouwing bestaat uit een divers woonprogramma conform Deltaplan wonen (30% sociaal, 20% middensegment en 50% vrije sector) in verschillende typologien. Met daarnaast voorzieningen, werkgelegenheid en een congresfunctie. 

De spelregels voor de gewenste maatvoering en oriëntatie van de bouwblokken zijn samengevat in een ontwikkelkaart voor het gebied.

Het groene raamwerk 

Het groen is beeldbepalend op de wagenwerkplaats en bestaat uit drie onderdelen die samen het robuust groene raamwerk vormen.  

• De loper en het ‘groene spoor’ De loop- en fietsstraten door het gebied worden begeleid door bomen. Dit is onderdeel van het ‘groene spoor’ van het station tot aan de heuvelrug. Het groen in de straten dient tevens als transport van regenwater naar de scheggen. 

• Groene scheggen De scheggen zijn open groene ruimtes met zicht op het spoor. Hier is plek om te verblijven, te ontspannen, te spelen. Delen van de openbare ruimte worden lager aangelegd zodat regenwater kan worden opgevangen en in de bodem te worden geïnfiltreerd. 

• Groene (dak) tuinen De private of collectieve ruimte op daken vormen (intieme) groene ruimtes boven het maaiveld en dragen bij aan de groenbeleving en rust van de bewoners, en helpt daarbij de stadsnatuur en klimaatadaptatie. 

Water & klimaatadaptatie 

In het plan is voldoende ruimte gemaakt om de totale neerslag die valt in het gebied te infiltreren of te bergen. Veel voorkomende buien worden geborgen en geinfiltreerd in wadi’s in de scheggen. Bij extreme buien is er voldoende ruimte dat water niet de gebouwen in stroom. Het watersysteem is tweeledig: op het bouwveld is de plicht om het hemelwater op eigen terrein op te vangen, bijvoorbeeld met groen, groene daken of waterkelders. In de openbare ruimte wordt regenwater verzameld in de groene straatjes en naar de scheggen getransporteerd, waar het water kan infiltreren.  

Mobiliteit

De Wagenwerkplaats Oost wordt een gemengde stedelijk ontwikkeling binnen de loopafstand van het station en in de nabijheid van het centrum. Het gebied zet duurzame mobiliteit in, gericht op de voetganger, fietser, het ov en deelmobiliteit om ruimte te scheppen voor hoogwaardige verblijfskwaliteit in de openbare ruimte. Uitgangspunt voor de ontwikkeling is het mobiliteitsbeleid in wording (MaaS).