West Maas en Waal, Klimaatadaptatieplan

Het klimaatadaptatieplan voor West Maas en Waal laat zien dat een veranderende wereld niet alleen uitdagingen biedt, maar ook kansen voor een betere toekomst. Door het landschap, de geschiedenis en de specifieke kenmerken van de gemeente te begrijpen, is een plan ontstaan dat recht doet aan de unieke identiteit van West Maas en Waal.

Klimaatbestendig West Maas en Waal: Van Uitdaging naar Kansen

Het klimaat verandert en de gevolgen daarvan zijn voelbaar, zeker voor een gemeente als West Maas en Waal, gelegen tussen de rivieren de Maas en de Waal. Het klimaatadaptatieplan voor West Maas en Waal biedt een inspirerende en uitvoerbare strategie om de negatieve effecten van klimaatverandering het hoofd te bieden. Klimaatadaptatie is hierbij een leidend principe; maatregelen om wateroverlast, droogte en hittestress tegen te gaan zijn integraal verweven in zowel het stedelijke als landelijke gebied.

Van het ontstenen van dorpspleinen tot het verbeteren van wateropvang in de agrarische rivierkommen – het plan introduceert concrete voorbeelden en toepasbare bouwstenen voor bewoners, agrariërs en beleidsmakers. Zo wordt Beneden-Leeuwen koeler en groener door meer bomen en halfverharding, terwijl de Maasdorpen profiteren van natuurvriendelijke oevers en nieuwe verbindingen met het buitengebied. Bedrijventerreinen worden toekomstbestendig door multifunctioneel gebruik van daken voor wateropvang of zonnepanelen.

Door het landschap, de historie en de specifieke uitdagingen van West Maas en Waal in kaart te brengen, biedt dit plan niet alleen oplossingen voor nu, maar ook voor een duurzame toekomst. Samenwerking, innovatie en maatwerk staan centraal, zodat West Maas en Waal een gezonde, leefbare en klimaatbestendige omgeving blijft – voor mens, dier en natuur.

Het Rivierenland van Morgen: Klimaatadaptatie in West Maas en Waal

De gemeente West Maas en Waal bevindt zich in het hart van het Nederlandse rivierengebied en heeft te maken met unieke uitdagingen door haar geografische ligging. Gevormd door eeuwenlange interactie met rivieren als de Maas en de Waal, is dit gebied een dynamisch landschap van oeverwallen, rivierkommen en kronkelige dijken. Dit historisch rijke landschap staat echter onder druk door de huidige klimaatveranderingen.

De afgelopen decennia is duidelijk geworden dat klimaatverandering een realiteit is die vraagt om daadkrachtige en strategische aanpassingen. Hevige neerslag, droogteperiodes en toenemende hittestress maken het noodzakelijk om de fysieke inrichting van West Maas en Waal te heroverwegen. De uitdagingen verschillen per deelgebied: terwijl de Waallinten kampen met stedelijke hittestress, hebben de Maasdorpen te maken met rivierkwel en wateroverlast. De agrarische rivierkommen moeten zich aanpassen aan langere periodes van droogte en wateroverlast, terwijl bedrijventerreinen vaak erg versteend zijn, er veel privaat bezit is en functioneel ingericht zijn waar weinig ruimte overblijft voor klimaatadaptieve maatregelen.

In 2020 startte de gemeente met het uitvoeringsprogramma ‘Klimaatbestendig West Maas en Waal’, een lokale uitwerking van de Regionale Adaptatie Strategie. Dit klimaatadaptatieplan bouwt hierop voort door gedetailleerde maatregelen aan te dragen die passen bij het specifieke karakter van West Maas en Waal.

Het plan biedt een praktische en toekomstgerichte benadering van klimaatadaptatie, waarbij er niet alleen wordt gekeken naar technische ingrepen, maar ook naar kansen voor natuur, recreatie en energieopwekking. Door bewoners, ondernemers en belanghebbenden actief te betrekken, wordt klimaatadaptatie een gezamenlijke opgave en een kans om West Maas en Waal nóg mooier en veerkrachtiger te maken.

Land van Maas en Waal

West Maas en Waal is een bijzonder gebied, gevormd door eeuwen van natuurlijke en menselijke invloeden. De unieke geologische en geomorfologische eigenschappen van dit rivierenlandschap bepalen de kwetsbaarheden én kansen voor klimaatadaptatie. Voor het klimaatadaptatieplan West Maas en Waal hebben we de landschappelijke- en historische karakterestieken in kaart gebracht. Dit heeft geleid tot een uitwerking van verschillende onderdelen:

Historie en geomorfologie
De gemeente ligt tussen de rivieren Maas en Waal en wordt gekenmerkt door afwisselende oeverwallen, rivierkommen en uiterwaarden. Deze structuren zijn ontstaan door eeuwenlange rivierafzettingen. De geologische formaties van Kreftenheye, Echteld en Boxtel hebben een grote invloed op het bodemtype en het waterbeheer in de regio.

De oeverwallen, met hun lichte klei en zand, bieden van oudsher hoger en droger gelegen plekken voor bewoning en fruitteelt. De lager gelegen rivierkommen bestaan voornamelijk uit zware klei en zijn gevoeliger voor wateroverlast en uitdroging. Deze historische indeling vormt de basis voor de huidige ruimtelijke uitdagingen en oplossingen.

Waterbeheer als Leidmotief
Water is altijd een leidend thema geweest in West Maas en Waal. De aanleg van de bandijk in de 13e en 14e eeuw markeerde een keerpunt in de strijd tegen het water. Sindsdien wordt het waterbeheer steeds verder verfijnd, met gemalen, weteringen en uitwateringssluizen. Desondanks blijft het ‘badkuip-effect’ – het vasthouden van water binnen de dijken – een uitdaging. Het huidige watersysteem, met de Grote Wetering als hoofdafvoerroute, moet worden aangepast aan de extremere weersomstandigheden.

Unieke Landschappelijke Kenmerken
De uiterwaarden langs de Waal en Maas behoren tot de mooiste natuurgebieden van Nederland en hebben vaak een Natura 2000-status. Deze natte natuur biedt kansen voor klimaatadaptatie door waterberging en biodiversiteit te combineren. De rivierduinen, zoals die bij Beneden-Leeuwen, zijn zeldzame landschapselementen die unieke mogelijkheden bieden voor recreatie en natuurontwikkeling.

Ruilverkaveling en Schaalvergroting
De ruilverkaveling van de jaren ’50 heeft het kleinschalige agrarische landschap omgevormd tot grootschalige landbouwgebieden. Dit heeft geleid tot homogenisatie van het bodemgebruik en het verdwijnen van veel natuurlijke waterlopen. Het klimaatadaptatieplan speelt hierop in door te streven naar een meer natuurinclusieve landbouw en het herstellen van verdwenen watergangen en terugbrengen van natuurlijke dynamiek.

Innovatieve Klimaatmaatregelen
Het plan introduceert innovatieve oplossingen zoals groene, retentiedaken op bedrijventerreinen, natuurvriendelijke oevers t.b.v. biodiversiteit en vergroten van de bergingscapaciteit, multifunctioneel ruimtegebruik, verminderen van verharding, koelte en een getrapt watersysteem. Daarnaast biedt het praktische bouwstenen die eenvoudig kunnen worden toegepast door bewoners en ondernemers, zoals het ontkoppelen van regenwaterafvoer, het vergroenen van tuinen en het aanleggen van bloemrijke akkerranden.

Door deze unieke combinatie van geografie, historie en innovatieve maatregelen biedt het klimaatadaptatieplan een toekomstvisie waarin West Maas en Waal zich niet alleen aanpast aan het veranderende klimaat, maar ook floreert door duurzame ontwikkeling en samenwerking.

Naar een Klimaatbestendig West Maas en Waal

Het proces om te komen tot een klimaatbestendig West Maas en Waal was een gezamenlijke zoektocht van analyseren, ontwerpen, participatie en visualiseren. Het proces kenmerkt zich door een geïntegreerde aanpak waarbij landschapsarchitectuur, stedenbouw, ecologie en waterbeheer samenkomen. De focus lag op het identificeren van problemen, omdenken naar kansen, het ontwikkelen van praktische maatregelen en het creëren van een inspirerende visie die draagvlak heeft bij bewoners, agrariërs, ondernemers en andere belanghebbenden.

1. Analysefase: Begrijpen van het Landschap en het Klimaatprobleem
De eerste stap in het project was een diepgaande analyse van het landschap en de specifieke klimaatuitdagingen van West Maas en Waal. Deze analyse bouwde voort op de landschapsbiografie en bracht de geologische, geomorfologische, hydrologische en historische kenmerken van de regio in kaart. Belangrijke aandachtspunten waren:

• Natter: Toenemende kans op wateroverlast door hevige neerslag, kweltoename en rivieroverstromingen.
• Droger: Verhoogde kans op verdroging, vooral in de kleirijke rivierkommen en op de oeverwallen.
• Warmer: Hittestress in stedelijke gebieden en op bedrijventerreinen door verstening en gebrek aan groen.

De analyse resulteerde in een probleemkaart waarin de kwetsbaarheden per deelgebied werden geïdentificeerd. De gemeente werd opgedeeld in verschillende deelgebieden, zoals dorpen (Waallinten en Maasdorpen), bedrijventerreinen, rivierkommen, oeverwallen en uiterwaarden.

2. Visievorming: Naar een Klimaatbestendig West Maas en Waal
Op basis van de analyse werd een toekomstgerichte klimaatvisie ontwikkeld. Deze visie werd vertaald naar concrete doelstellingen en principes, zoals:

1. Vergroten van waterberging en -infiltratie om wateroverlast tegen te gaan.
2. Vasthouden van water in tijden van droogte.
3. Verkoeling door vergroening om hittestress te verminderen.
4. Versterken van biodiversiteit door natuurinclusieve maatregelen.
5. Meekoppelkansen benutten voor energieopwekking en recreatie.

De visie werd uitgewerkt in een reeks klimaatadaptieve bouwstenen die toepasbaar zijn op verschillende schaalniveaus en locaties. Deze bouwstenen zijn gecategoriseerd in zes thema’s: tuin/erf, gebouwen, watersysteem, openbaar gebied, landelijk gebied en infrastructuur.

3. Ontwerpfase: Toepassen van Bouwstenen op Specifieke Locaties
Na de visievorming werden de bouwstenen toegepast op concrete locaties. Voor elke deelgebied werden voorbeeldprojecten uitgewerkt die laten zien hoe de maatregelen in de praktijk kunnen worden gerealiseerd. Enkele voorbeelden:

• Beneden-Leeuwen:
  • Verwijderen van verharding in het winkelcentrum en vervangen door groen en waterbergingen.
  • Groene daken op gebouwen en open verharding in woonstraten.
• Dreumel:
  • Vergroening van het dorpsplein en natuurvriendelijke inrichting van vijvers en wadi’s.
• Rivierkommen:
  • Verbreden van watergangen en aanleggen van bloemrijke akkerranden voor waterberging en biodiversiteit.
• Bedrijventerrein Leeuwen:
  • Multifunctionele daken voor groen en zonne-energie, en het vergroenen van parkeerplaatsen en laadruimtes.

4. Implementatiefase: Van Visie naar Realiteit
De implementatiefase omvatte het vertalen van de ontwerpen naar uitvoeringsplannen. Hierbij werden de volgende stappen gevolgd:

1. Pilotprojecten: Starten met kleinschalige pilotprojecten om maatregelen te testen en ervaring op te doen.
2. Monitoring en Evaluatie: Het effect van de maatregelen wordt gemonitord en geëvalueerd om bij te sturen waar nodig.
3. Opschaling: Geslaagde maatregelen worden opgeschaald naar andere locaties binnen de gemeente.
4. Beleid en Regelgeving: Integreren van klimaatadaptatie in gemeentelijke beleidsstukken en regelgeving om duurzame ontwikkeling te waarborgen.

Door deze gestructureerde aanpak ontstaat een veerkrachtige en toekomstbestendige leefomgeving die voorbereid is op de uitdagingen van een veranderend klimaat.